18. Gedong Dalam - een Paladio Villa in Nederlands Indië

Inleiding

Oorspronkelijk werd de informatie over Gedong Dalam gepresenteerd in een hoofdstuk dat integraal deel uitmaakte van het verhaal over Tan Goan Piauw en zijn vrouw Thung Leng Nio. Na publicatie van de eerste versie van dit verhaal op de Kan-Han-Tan website werden mij als reactie verhalen en foto’s uit Indonesië toegestuurd. Deze verhalen en foto’s waren een welkome aanvulling op dit verhaal, daarom zijn ze opgenomen bij een update van het verhaal. Na de update was echter de stroom van verhalen en nieuwe foto’s nog niet opgedroogd. Zo dreigde dit hoofdstuk over Gedong Dalam steeds maar groter te worden en het verhaal werd onevenwichtig. Daarom dit nieuw verhaal over Gedong Dalam als apart verhaal van datgene wat reeds bij Tan Goan Piauw en Thung Leng werd vermeld. Helaas is bij dit aparte verhaal enige overlap onvermijdelijk.

Gedong Dalam

Gedong Dalam te Buitenzorg is gebouwd door mijn overgrootvader van moederszijde, Tan Goan Piauw, als het Tan familiehuis. Bij de bouw moest hij rekening houden met restricties (het wijkenstelsel) voor Chinezen die in de 19e eeuw waren ingevoerd door het gouvernement van Nederlands Indië. Deze hielden onder meer in dat Chinezen alleen in afzonderlijke wijken (Chinese Wijken) mochten wonen, in duidelijk als Chinees gebouwd te herkennen huizen.
Gedong Dalam is gebouwd op de rand van de Chinese wijk van Buitenzorg het huidige Bogor en de ligging is ten zuiden van de plantentuin. Door de diepe lange voortuin heeft het huis van de hoofdstraat “de Handelsstraat” uit gezien een naar binnen (dalam) gelegen ligging. Het kreeg daarom al snel de bijnaam Gedong Dalam (naar binnen gelegen gebouw).

Omdat Tan Goan Piauw Kapitein der Chinezen was, werden de vergaderingen van Kong Koan (Chinese Raad) van Buitenzorg in Gedong Dalam gehouden. Blijkbaar is er sindsdien een ruimte gereserveerd voor activiteiten van de Kong Koan van Buitenzorg en later die van Bogor.

Toen ik in 1966 een studiegenoot van de Universitas Indonesia uit Bogor vertelde dat mijn familie in Gedong Dalam had gewoond, was zijn reactie: het huis van de Kong Koan Bogor. Helaas heb ik toen niet gevraagd of de Kong Koan nog actief was.

Van de straat ofwel voorkant gezien was Gedong Dalam een typisch Chinees huis met een ingang in het midden. Met een zadeldak evenwijdig met de voorgevel ofwel de nok van het dak was licht gebogen met punten aan de uiteinden en in het midden ietwat doorgezakt. Dit huis was groter dan een doorsnee huis in de Chinese wijk. Ook had het marmeren tegels en pilaren.

Het terrein van de achtertuin liep naar de rivier achter het huis naar beneden af. Daarom ontstond een hoogteverschil tussen voorkant en achterkant. Gebruikmakend van dit hoogteverschil kon een ruimte worden gecreëerd die onder de begane grond van de voorkant doorliep. Omdat dit gedeelte praktisch uit een ruimte bestond die onder het woongedeelte van het huis doorliep werd dit gedeelte de zogenaamde “Kolong” (kelder) genoemd. Aan de achterkant deed de doorgetrokken begane grond dienst als 1e etage.

Deze etage werd met de begane grond verbonden door twee brede gekromde trappen aan weerszijden van de achtergevel. Zodoende werd aan de achterkant van het gebouw een uiterlijk gecreëerd geheel in de Villa bouwstijl van Andrea Palladio (1508-1580,) compleet met pilaren en balustraden.

Op deze foto’s zit mijn moeder voorin in het midden en staat ze uiterst links.

In die tijd was zo’n Paladio Villa alleen voorbehouden aan blanke Europeanen en dus eigenlijk verboden voor Chinezen, doch het was van de straatkant niet als zodanig herkenbaar.

Later werd het gebouw nog aan linker- en rechterzijde uitgebouwd waarbij de nok van het dak werd verlengd en aan weerszijden nog een extra raam werd geplaatst. Ook voor de ingang kwam een kleine uitbouw als bescherming tegen de regen.

Als resultaat kreeg het contour van de plattegrond van Gedong Dalam de vorm van een kruis geheel conform het ontwerp van een Palladio Villa.

(Foto Tan Eng Swie en Hardi Sumawinata

Er zijn verschillende anekdotes over Gedong Dalam:

• Mijn moeder had het altijd over de krokodillen (binjawaks ofwel grote leguanen of varanen) die de trappen opkwamen. Zo vol dierlijk leven was het rond de rivier Tjisedane die langs de achtertuin stroomde in begin van de 20e eeuw..

• De sanitaire voorzieningen waren ondergebracht in de Kolong. Blijkbaar had men de rivier met een riool kunnen aftakken tot onder het gebouw als afvoer van de WC. Mijn moeder had altijd angst voor al het gespuis dat door het gat van de WC naar boven kon klimmen.

• Als familiehuis had het een familie-voorouderaltaar dat volgens overleveringen direct achter de ingang van het huis stond opgesteld. (foto Tan Eng Swie)

Foto Hong Giap Gouw

Na de onafhankelijkheid werd volgens Hardi Sumawinata een achter-achter kleinzoon van Tan Goan Hoat, Gedong Dalam ook gebruikt als een clubhuis van “Chung Hua Chung Hui (een soort cultuur vereniging inclusief een padvinder vereniging?) en tevens het plaatselijk bureau van de Tiong Hwa Hue Koan (een landelijk instituut opgericht in 1900 ter bevordering van Chinese cultuur, normen en waarden gebaseerd op Kong Fu Tse. Dit instituut organiseerde scholen voor onderwijs van de Chinese taal aan Peranakan Chinesen. Ook waren er volgens kennissen in Bogor sportvelden in de tuin van Gedong Dalam.

Over de bewoners van Gedong Dalam in het begin van de 60er jaren kreeg ik recent uit Indonesie een vermelding over de zogenaamde “Orang PP10” die toen uit de omgeving van Bogor zoals Jasinga, Parung, Lewiliang in de bijgebouwen kwamen wonen. Namelijk in 1960 verbood President Sukarno met het decreet no 10 (Peraturan President 10 = PP10) Chinezen handel te drijven in dorpen en kleine steden. De gevolgen van dit decreet voor de getroffen Chinezen waren bij mij tot voor kort niet zo duidelijk doorgedrongen. Weliswaar werd in 1960 in het huis van oom Oei Biauw Ho, door de meute, zijn inboedel kort en klein geslagen. Daarom was 1960 voor mij dus het begin van de anti Chinezen pogroms, maar meer niet. Pas door deze informatie nu uit Indonesie kreeg ik meer inzicht in de gevolgen voor de Chinezen. Het decreet PP10 van 1960, had als gevolg dat Chinezen uit de dorpen en kleine steden geen inkomsten meer hadden en werden verdreven uit hun huizen. Dus zulke verdreven Chinezen (van de Tan familie?) kwamen in de bijgebouwen van Gedong Dalem wonen. Wellicht komen deze verdreven Chinezen overeen met de eerder vermelde arme Tan familie leden of zijn het leden van de Thung familie? Of totale vreemden.

Volgens Mario’s blog zou de laatste beheerder van Gedong Dalam zijn: Thung Tjoen Pok [ geboren te Ciampea Bogor 1874 – 1942 Bogor ]. Op deze foto’s is Thung Tjoen Pok diegene met snor en met bril. De familie is gekleed in de zogenaamde Chángshān kleding (traditionele Chinese klederdracht rond 1930).

Daarna stond Gedong Dalam van ca. 1965 tot 1990 leeg. Zo kwam het dat tijdens het Suharto regime zijn dochter Tutu op de plek van Gedung Dalam een Shopping Mall wilde bouwen. Ze begonnen in 1990 met het gebouw af te breken, maar toen werd Suharto in 1998 afgezet en bleef Gedong Dalam als een half afgebroken ruine over. Over de status van de ruine nu zijn verschillende verhalen, het zou nu een grote illigale parkeerplaats zijn, of “Pasar Bogor” is nu uitgebreid met de grond van Gedong Dalam.

Als je volgens Mario’s Blog in 2008 van Jl. Surya Kencana (vroeger de Handelsstraat) het terrein van Gedong Dalam oploopt is de toegang geblokkeerd door een omheining van deze parkeerplaats:

Achter de parkeerplaats is op deze foto geen Gedong Dalam meer te zien. Wel zijn te zien de twee gebouwen die reeds in 1965 zijn gebouwd in de voortuin van Gedong Dalam, zoals eerder kon worden waargenomen op de foto waarbij Gedong Dalam nog in gebruik is als belasting kantoor.

De huidige eigenaar zou volgens Mario’s blog (2008) Gus Dur zijn.

De omheining en de parkeerplaats zijn er nu nog.

Het nummer op de deurposten is 162 het oorspronkelijke adres van Gedong Dalam.

Opvallend zijn twee borden rechts en links:Links: Rumah ini tidak di jual (Dit pand is niet te koop)

Rechts: Tanah ini Milik BPK H. Robby Pangemanan ( Deze grond is eigendom H. Robby B. Pangemanan).

Achter de twee gebouwen is nu geen gebouw van Gedong Dalam meer te zien, alleen maar bomen en struiken. Dichterbij de bomen en struiken zijn nog wat steenhopen te zien.

Deze hoop stenen blijken de oorspronkelijke trap naar de ingang van het gebouw te zijn.

Een vergelijking met een historische kaart toont dat er rondom Gedong Dalam een heleboel gebouwen zijn bijgebouwd zodat het tegenwoordig geheel omsloten is door bebouwing.

Deze gebouwen zijn deels op het oorspronkelijke erf van Gedong Dalam gebouwd.

De ruïne Gedong Dalam is ingeklemd tussen twee straten: Op de Google kaart, bovenaan Jl. Surya Kencana (Handelsstraat) en onderaan Jl. Kampung Cin Cau. Jl. Kampung Cin Cau markeert de uitbreiding van het woonwijk Kampung Cin Cau (Tjeng Tjaw). Dit woonoord is op de plaats gekomen van datgene in de historische kaart het bos Tjintjaoe was.

Jl. Kampung Cin Cau geeft wellicht de grens aan van het oorspronkelijke achterkant van het erf van Gedong Dalam.

Aan weerszijde van Jl. Kampung Cin Cau zijn gebouwen bijgebouwd.

Jl. Kampung Cin Cau.

Ingangssteegje vanaf Jl. Kampung Cin Cau om op het voormalig erf van Gedong Dalam te komen.

Eerste doodlopende zijweg op het voormalige erf van Gedong Dalam:

Deze tempel van Kuan Yin heeft als adres Jl. Gedung Dalam no. 6. Een duidelijke verwijzing naar het oorspronkelijke erf van Gedong Dalam.
Achter de muur is het restant van het erf van Gedong Dalam.

De tweede doodlopende straat op het voormalige erf van Gedong Dalam.

Ook achter deze muur is het restant van het oorspronkelijke erf van Gedong Dalam.

Tussen de Botanische tuin en Gedong Dalam zijn veel gebouwen bijgebouwd.

Nawoord

Dit verhaal is geschreven om de geschiedenis te vertellen van een uniek gebouw in Indonesia namelijk één van de weinige Paladio Villas. Dit gebouw ging ten gronde door de anti Chinese politieke ofwel raciale voorkeur van de machthebbers. Ook heeft geldzucht een belangrijke rol gespeeld. Men had gedurende het regime van generaal Suharto geen oog voor het unieke van dit gebouw.

Een onbeantwoorde vraag is wat er met het archief van de Kong Koan Bogor is gebeurd.
Dus hierbij een oproep aan de lezers: weet iemand waar dit archief wellicht nog is opgeslagen of ken je iemand die er meer van af weet?

Berkel, januari 2018